Relacja Basi Kacper z 11 sierpnia 1946 r. Źródło: Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma, Relacje, sygn. 301/1958. Tłum. Sylwia Szymańska

Przekazane przez Basię Kacper, ur. w 1920 r. w Szczuczynie. Podczas okupacji mieszkała w szczuczyńskim getcie. Po likwidacji ukrywała się w okolicznych wsiach. Obecnie mieszka w Białymstoku.

Miasteczko Szczuczyn (przed wojną liczyło 3000 Żydów) już w 1939 r. poczuło bestialską rękę nazistów, którzy bawili w nim 2 tygodnie. Miasteczko straciło wtedy około 300 osób, powrócili nieliczni.

24 VI 1941 r. Niemcy ponownie zajęli Szczuczyn. W pierwszych dniach, zanim jeszcze została zorganizowana miejscowa władza niemiecka, polscy chuligani i łobuzy szydzili z Żydów. Wśród nich Jakubczak, garbaty Dąbrowski, Światiowski, naczelnik poczty Jankejtis, dyrektor szkoły i dawni stróże.

25 VI 1941 r., w piątek, w środku nocy, kiedy wszyscy spali, Polacy urządzili 3 rzezie: na nowym mieście, na rynku i na ul. Łomżyńskiej. Na nowym mieście został zamordowany Kapłan – fotograf z zięciem, Estera Kriger z córką i wnukiem, Romorowski – krawiec, Peszka Jasińska, Majzel – przewodniczący jesziwy i in. Na rynku zamordowano dzieci Chany Rozental, Gryszę Radzińskiego i kobietę z małym dzieckiem u piersi – Bejlę Rachelę Guzowską, Zejdkę i Rachkę Bernsztejnów z ich wnukiem, dzieci Tuwii Szejnberga, rabina Słuckiego z rodziną. Na Pawełkach (ulica pod miastem) zabito Gabriela Farberowicza, Bernsztejna i Lejzera Sosnowskiego zamordowano w jatce. Wszystkich zamordowanych, łącznie 300 osób, Polacy wywieźli na furmankach za miasto i wrzucili do rowów, nie zasypując ich.

Żydowskie kobiety pobiegły interweniować u polskiej inteligencji, aby powstrzymano pogromy, ale nie uzyskały pomocy. Wtedy przekupiono niemieckich żołnierzy, którzy siedzieli w magistracie, i następnej nocy rejon żydowski był patrolowany.

Takie same wydarzenia rozegrały się także w Grajewie, Radziłowie, Wąsoszu i Stawiskach. W Radziłowie spalono wszystkich Żydów w stodole.

Tydzień przed utworzeniem getta polscy stróże wypędzili wszystkich, nie pozostawiając nikogo w domu, jakoby do wyrywania trawy. Zapędzono ich na cmentarz. Pozostawiono jedynie kobiety i kilku mężczyzn. Na drugi dzień znaleziono 100 mężczyzn w bratnim grobie. Wśród zamordowanych byli: syn Jony Lewinowicza – Panisz – z synem Meirem, Jeszaja Kokoszko, Malkiel Lipsztejn i in. Rabina śmiertelnie pobito, a bejt midrasz spalono.

20 VII 1941 r. utworzono getto, które ciągnęło się od podwórza Lapiona do podwórza Wilimowskiego. Tego samego dnia wypędzono na ulicę całą ludność żydowską, ustawiono osobno młodych i starych, wsadzono do obozu, z którego każdej nocy zabierano ludzi na zniszczenie. Zginęli tam: Zawel Zemel, Mosze Guzowski, Chaim Kuliński, Jankiel Denemark, Chaim Kokoszko, Muki Farber, Dawid Rabinowicz, Mosze Lejzerzon, a także rabin, rzezacy, sędzia, szwagier Kejmana, nauczyciel Berman, Icze Tutelman, Skubelski i in.

Do getta wpuszczono tylko kobiety i dzieci, 10 krawców, Różę – zegarmistrza, Szolema Motla – malarza, dwóch kowali i tych, którzy się wkradli. Razem było tam 500 Żydów.

W getcie powołano Judenrat złożony z 15 Żydów, żydowską służbę porządkową tworzyło 4 policjantów. Prezesem był Jona Lewinowicz, a radnymi Natke Rabinowicz, Izrael Goldfarb, Michał Kruszniański, Sawicki i Frydman. W szpitalu pozostali Lubecki, Lejbl Dorf i dwóch lekarzy. Wyżej wymienione osoby z dr. Wartmanem i Gerczem były w Szczuczynie do likwidacji.

2 XI 1942 r. getto szczuczyńskie zostało zlikwidowane, a mieszkańców zawieziono na furmankach do Bogusz (obóz pod Grajewem). Niektórzy ludzie próbowali uciec z obozu na wieś, ale to się im nie udało. Wśród zabitych byli: dwaj bracia – Gardenberg i Lichtensztejn.